Η μάστιγα των νάρκισσων αποκαλύπτεται
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει μια παρεξήγηση γύρω από τους νάρκισσους. Πρώτον, έχουν κατηγορηθεί ως νάρκισσοι άτομα που πιθανό δεν είναι νάρκισσοι και δεύτερον, πιθανόν να έχουν περάσει απαρατήρητοι οι πραγματικοί και επικίνδυνοι νάρκισσοι. Βλέπεις, νάρκισσος δεν είναι αυτός που ασχολείται υπερβολικά με την εμφάνισή του. Ούτε αυτός που είναι περήφανος για τα επιτεύγματά του. Ούτε εκείνος που έχει τονισμένη αυτοπεποίθηση. Και σίγουρα, δεν είναι εκείνος που σε παράτησε στα κρύα του λουτρού, ενώ η σχέση φαινόταν πολλά υποσχόμενη και άρα το εύκολο συμπέρασμα είναι ότι είναι.. νάρκισσος κι εσύ θύμα του.
Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για τους νάρκισσους τον τελευταίο καιρό. Όμως, η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν και πολλές επιπόλαιες πληροφορίες γύρω από αυτούς. Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ όμως μήπως κολλάμε εύκολα σε κάποιον την ταμπέλα "νάρκισσος" χωρίς να κατανοούμε πώς ακριβώς ορίζεται η συγκεκριμένη διαταραχή από τους ειδικούς; Όπως εξηγεί η Ψυχολόγος Παιδοψυχολόγος Χριστίνα Μπογιατζή, η λέξη «νάρκισσος» από μόνη της δεν λέει τίποτα στην επιστημονική κοινότητα. Θα πρέπει να γίνει μία πιο συγκεκριμένη και εξειδικευμένη αναφορά σε αυτό το πεδίο της ψυχιατρικής. Όπως όμως η ίδια τονίζει, οι νάρκισοι είναι μάστιγα και σκόπιμο θα ήταν να κάνουμε μια προσπάθεια να αναλύσουμε πιο εύστοχα το προφίλ τους όχι μόνο για να μην μπερδευόμαστε αλλά και για να προστατευτούμε από αυτούς.
Ας ξεκινήσουμε με μια απάντηση στην ερώτηση ποιος νομίζουμε ότι είναι νάρκισσος αλλά τελικά δεν είναι;
Ο νάρκισσος -δυστυχώς για εμάς τους ψυχολόγους- έχει ταυτιστεί πολύ περισσότερο με την εικόνα ενός αυτάρεσκου και εγωπαθούς ανθρώπου παρά με το ψυχολογικό προφίλ του πραγματικού ανθρώπου που έχει την ναρκισσιστική προσωπικότητα. Η δεύτερη αναφορά έχει μία πολυ πιο εμπλουτισμένη και ταυτόχρονα εξειδικευμένη περίπτωση με βαθύτερες ρίζες και χειρότερες προεκτάσεις σε ενδοψυχικό, οικογενειακό και κοινωνικό επιπεδο. Εμείς φανταζόμαστε τον νάρκισσο ως έναν πανέμορφο νέο που αντικρύζει τον εαυτο του στον καθρέπτη και ερωτεύεται την εικόνα του, (πράγμα πολυ αναμενόμενο, καθώς υπάρχει ήδη αντίστοιχη αναφορά από την Ελληνική Μυθολογία). Πολύ ενδιαφέρον είναι επίσης όταν η αρχαία τραγωδία έχει κάποιες παράλληλες έννοιες με την ψυχιατρική και ψυχολόγία (π.χ. Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα του Freud δανεισμένο απο τον Οιδίποδα του Σοφοκλή), κατι που συμβαίνει και με τη μυθολογία. Ωστόσο, η τέχνη απέχει πολύ από την επιστήμη και αντίστροφα! Μας είναι πολύ πιο εύκολο να συνδέσουμε όρους επιστήμης με κάτι πιο ευφάνταστο όπως ο Νάρκισσος που απαρνήθηκε την Ηχώ παρά να εντρυφησουμε σε βαθος την ψυχοπαθολογία ενος αδίστακτου ανθρώπου όπως είναι εκείνος με την ναρκισσιστική προσωπικότητα στην κακοήθη μορφή.
Και ποιος μπορεί να νομίζουμε ότι δεν είναι νάρκισσος και τελικά είναι;
Οι άνθρωποι που δεν γνωρίζουν σε βάθος το ναρκισσισμό υποτιμούν άθελά τους όλη την κακοήθειά του. Υποτιμούν τη ζημιογόνο επίδρασή του σε ανθρώπινες ζωές και μάλιστα διαχρονικά! Βλέπουμε έναν άνθρωπο με έπαρση και λέμε: «Αυτός έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του!», μένουμε εκεί και απλά προσπερνάμε τα υπόλοιπα. Η ναρκισσιστική προσωπικότητα έχει στοιχεία έπαρσης, εκμετάλλευσης άλλων, φθόνου, χειραγώγησης, ψεύδους, μίας μεγαλειώδους αίσθησης για το πρόσωπο που την έχει, καθώς και μία υποτίμηση για τους υπολοίπους. Δεν είναι όμως μόνο αυτό το πρόβλημα! Η βασικότερή του σφραγίδα είναι εκείνη της μηδενικής ενσυναίσθησης. Η ναρκισσιστική προσωπικότητα δεν αισθάνεται τίποτα ουτε μέσα της για τον εαυτο της, ούτε για τους άλλους! Μπορεί ωστόσο να υποδυθεί καλά το ρόλο του ενσυναισθητικού ανθρώπου και να πείσει ακόμα και ψυχιάτρους για το αντίθετο. Ο ναρκισσισμός είναι μάστιγμα που απλώνει τις ρίζες του σε οικογένειες και γεννεές ολόκληρες,θα τον παραλλήλιζα με τον καρκίνο που πλέον, εάν περάσει το κατώφλι μίας μεταστατικής επιθετικότητας, αδειάζει, αλλοιώνει και νεκρώνει όλα τα όργανα μέσα μας!
Ένας νάρκισσος μπορεί να είναι νάρκισσος χωρίς να κακοποιεί;
Ο άνθρωπος με ναρκισσιστική προσωπικότητα μοιάζει πολύ με το φάσμα του αυτισμού. Όλα τα άτομα με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή (αυτισμός) έχουν κοινά στοιχεία (πχ. στερεοτυπικές κινήσεις, αισθητηριακή άμυνα κτλ), όμως η τελική κλινική εικόνα στην ενήλικη ζωή ποικίλει απο άτομο σε άτομο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ναρκισσιστές. Κοινά τους σημεία είναι σίγουρα η εκμετάλλευση των άλλων, ο άδειος συναισθηματικός τους κόσμος, η μεγαλειώδης αίσθηση του εαυτού τους, η απαξίωση των άλλων (είτε εκδηλα είτε εσωτερικά), η έλλειψη ενσυναίσθησης, η χειραγώγηση των άλλων και σίγουρα η ιδέα πως οι ίδιοι χρήζουν μίας ιδιαίτερης μεταχείρισης από τους άλλους ή πως ταιριάζουν μόνο με κοινωνικά εξέχουσες προσωπικότητες και όχι άλλες. Η κακοποίηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητάς τους, εάν αναλογιστεί κανείς τι ακριβώς συνιστά η λέξη κακοποιηση. Η κακοποίηση παραπέμπει σε τραυματισμό και ο τραυματισμός είναι κάτι που δεν είναι απαραίτητα εμφανές στον κοινωνικό περίγυρο. Για παράδειγμα, το απαξιωτικό σχόλιο ενός πατέρα ναρκισσιστή στο παιδί του «Πάλι τα ίδια έκανες, δεν είσαι ικανός για πολλά τελικά!», θα μπορούσε να είναι ένα σχόλιο που θα περνούσε απαρατήρητο στους άλλους, ωστόσο τραυματίζει τον ψυχισμό ενός παιδιού και βεβαίως, αποτελεί μέρος μίας κακοποιητικής συμπεριφοράς.
Πόσο κακοποιητικός μπορεί να γίνει; Τι μορφές βίας χρησιμοποιεί;
Ο ναρκισσιστής θα χρησιμοποιήσει όλες τις μορφές βίας που εμπεριέχονται στις ικανότητές του, όχι στην ηθική του σκέψη (καθώς αυτή απουσιάζει εξάλλου!). Εάν πρόκειται για έναν εξωστρεφή ναρκισσιστή, θα κακοποιήσει σε ένα ευρύτερο κοινωνικό βεληνεκές όπως για παράδειγμα με παραβατική συμπεριφορά. Ο πιο «κλειστός» και «δειλός» ναρκισσιστής θα φροντίσει να κακοποιήσει πιο κρυμμένα και ύπουλα. Μορφές κακοποίησης είναι σαφώς η λεκτική, η ψυχολογική, η σωματική, η σεξουαλική και η κοινωνική (μέθοδος απομόνωσης του θύματος από άλλους).
Ποια είναι η πιο ακραία συμπεριφορά τους; Πόσο συχνό είναι να ασκήσουν βία σωματική;
Η ακραία μορφή του ναρκισσισμού αφορά σε εγκλήματα, φόνους και βιασμούς. Αφορά σε οτιδήποτε εξευτελίζει την ανθρώπινη φύση. Να θυμόμαστε πως η ανθρώπινη φύση θεωρείται αδυναμία για τον ναρκισσιστή, όχι ευαίσθητη αλλά ευτελής και ανάξια να υπάρχει. Ο ναρκισσιστής απεχθάνεται οτιδήποτε ευάλωτο στον εαυτό του και προσπαθεί σθεναρά να το αποβάλλει. Μισεί την ανθρώπινη πλευρά. Θα δώσω το παράδειγμα του Χριστού. Ο ναρκισσιστής που πιστευει στον Θεό δεν θα πιστέψει επειδή ο Χριστός Σταυρώθηκε και Θυσιάστηκε, αλλά επειδή έχει τη δύναμη να εξουσιάζει στο τέλος. Επομένως, οι ναρκισσιστές απεκδύονται και αποποιούνται της ανθρώπινής τους φύσης. Γι΄ αυτό και ζηλεύουν τα παιδιά και τα ζώα τόσο πολύ!
Μπορεί να θεραπευτεί ένας νάρκισσος;
Η παρούσα βιβλιογραφία απαντά κατηγορηματικά με ένα "όχι", καθώς όποιος επιστήμονας ασχοληθεί με την εν λόγω διαταραχή θα διαπιστώσει πολύ μικρά ποσοστά βελτίωσης. Υπάρχει μία προσέγγιση που λέγεται «θεραπεία σχημάτων», όμως ακόμη και αυτή, θέλει πολύ χρόνο, πράγμα που δεν ειναι εφικτό να αφιερώσει ο ναρκισσιστής, καθώς η προσωπικότητα αυτή διέπεται από την ανυπομονησία επίσης. Όταν δεν πιστεύεις ότι έχεις πρόβλημα, γιατί να αφιερώσεις χρόνο να γίνεις καλά; Είναι σαν να κοροϊδεύεις τον εαυτό σου.
Τι κάνουμε αν δεν μπορούμε να γυρίσουμε την πλάτη στον νάρκισσο; Επειδή είναι ο γονιός μας, ο πατέρας του παιδιού μας ή το αφεντικό μας;
Δυστυχώς, τα παιδιά που μεγαλώνουν με ναρκισσιστές γονείς είναι εντελώς ανυπεράσπιστα, διότι εκτίθενται a priori σε μια άκρως τοξική ενδοοικογενειακή ατμόσφαιρα, που συνήθως δεν έχει τρόπο να εμφανίσει στους άλλους τον εαυτό της. Θεωρώ τη χείριστη μορφή ενδοοικογενειακής κατάστασης την ύπαρξη της ναρκισσίστριας μάνας, διότι η μάνα είναι αυτή που μοιράζει ζωή στα σπλάχνα των παιδιών της και όχι θάνατο. Άλλη μία αρχαία παραλληλότητα με φέρνει στο όνομα της Μήδειας και την παρομοιάζω ανεπιφύλακτα με την ναρκισσίστρια μάνα. Τα παιδιά έχουν ένα μεγάλο προτέρημα, μέσα σε όλα τα υπόλοιπα που δρουν δυσμενώς εναντίον τους. Είναι ότι τα ίδια έχουν μέσα τους το κύτταρο της ενσυναίσθησης από 4-6 μηνών κι αυτό γίνεται συνήθως το αντίσωμά τους στον ναρκισσιστή γονέα. Στην περίπτωση όμως του παιδιού που είναι γονιδιακά προσκείμενο στον γονεα με ναρκισσισμό, εκεί αλλάζουν τα πράγματα και πλέον μιλάμε για διαχρονικότητα στην κληρονομικότητα της παθογένειας αυτής. Για όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις όπου υπάρχει ναρκισσιστής στη ζωή μας, σε μορφή συζύγου, φίλου, ακόμη και προϊσταμένου, η σύσταση του ειδικού είναι η απόλυτη αποστασιοποίηση και αποχή από οτιδήποτε κοινό. Σε έναν ιδανικό κόσμο, εάν απομονώναμε τους ναρκισσιστές απο τους ενσυναισθητικούς, θα βρισκόμασταν στην ευχάριστη θέση να σώζαμε τον κόσμο από βαθύ και επώδυνο ψυχοσωματικό τραυματισμό.
Διάβασε ακόμα: Έγκλημα στα Γλυκά Νερά η ναρκισσιστική κακοποιίηση στο μεγαλείο της και Πώς τα τραύματα αποτυπώνονται στην ψυχή ενός μωρού;
Η Χριστίνα Μπογιατζή γεννήθηκε το 1976 στην Αθήνα και είναι Αναπτυξιακή Ψυχολόγος (Παιδοψυχολόγος) και Λογοπαθολόγος. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Νεας Υόρκης (N.Y.U.) στις Η.Π.Α. και απο το 2003, εργάζεται σε ιδιωτικό γραφείο Νοτίων Προαστίων ασκώντας Συμβουλευτική Γονέων, Ψυχοθεραπεία, ομαδική -ατομική- και Λογοθεραπεία σε παιδιά και ενήλικες. Είναι Υπ. Διδάκτωρ στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών μελετώντας το θέμα του προεφηβικού ναρκισσισμού. Διδασκει στο Μητροπολιτικό Κολλέγιο Αθηνών την Ψυχολογία και είναι συγγραφέας του βιβλίου «Το άγαλμα, το φάντασμα και το Πρόσωπο». Αρθρογραφεί σε ψηφιακές εφημερίδες και περιοδικά καθώς και πραγματοποιεί σεμινάρια για γονείς μέσω της Σχολής Γονέων του Δήμου Γλυφάδας. Τέλος, βρίσκεται σε εθελοντικές Αποστολές με το ίδρυμα Σταυρος Νιάρχος.
