Μερικές φορές για να αναλύσει κανείς τη σχέση του με το φαγητό πρέπει να γυρίσει πίσω στα παιδικά του χρόνια. Όμως υποθέτω ότι αν σε ρωτήσω θα μου πεις ότι οι γονείς σου σε αγαπούσαν και σε φρόντιζαν πολύ όταν ήσουν μικρό παιδάκι. Σου έφτιαχναν το πιο νόστιμο φαγάκι, σου αγόραζαν όμορφα ρούχα και έξυπνα παιχνίδια, ξενυχτούσαν δίπλα σου στον πυρετό σου και σε γέμιζαν μπράβο, αγκαλιές και φιλιά κάθε φορά που τα κατάφερνες καλά.
Στα δύσκολα συναισθήματά σου όμως; Ήταν δίπλα σου; Κι αν ήταν, πόσο δίπλα σου ήταν; Την ώρα που φοβόσουν, είχες άγχος, έβαζες τα κλάματα, ένιωθες απογοήτευση ή λύπη. Ήταν (αρκετά) κοντά σου σε αυτά τα συναισθήματά σου; Ή μήπως όλα ήταν προτιμότερο να τακτοποιηθούν με ένα «μην (ή σταμάτα να) κλαις» ή «μα γιατί δεν γελάς - τι σου λείπει;».
Ξέρεις μερικές φορές οι γονείς δεν αντέχουν τα δύσκολα συναισθήματα των παιδιών τους, γιατί ονειρεύονται να βλέπουν τα παιδιά τους πάντα χαρούμενα. Ένας γονιός, επομένως, μπορεί να μην έχει καταλάβει ότι συναισθηματικά δεν έχει υποστηρίξει όσο θα έπρεπε ή χρειαζόταν το παιδί του. Κι αν εσύ ήσουν αυτό το παιδί, μπορεί να περάσουν χρόνια για να το καταλάβεις. Ότι ίσως η μαμά σου δεν ήταν αρκετά πρόθυμη να ακούσει τους φόβους και τις ανησυχίες σου ή ο μπαμπάς σου δεν σου επέτρεπε να κλάψεις όσο …ήθελες. Και κάπως έτσι, αλλά και με άλλους πιο σοβαρούς τρόπους, η συναισθηματική παραμέληση δημιουργεί συναισθηματικά κενά μέσα σου από την παιδική σου ηλικία, που είναι πιθανό ως ενήλικας να προσπαθείς να καλύψεις… τρώγοντας. (Διάβασε για την νέα οικογενειακή θεραπεία για τις Διατροφικές Διαταραχές)
Σύμφωνα με την Δρ. Μαρία Τσιάκα – Ψυχολόγο - Διευθύντρια Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών ψυχοθεραπεύτρια, στα άτομα με συναισθηματική υπερφαγία (emotional eating) είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη η άμεση σύνδεση μεταξύ φαγητού και συναισθημάτων. Πολύ συχνά μάλιστα οι συναισθηματικές καταστάσεις που του ωθούν στο φαγητό μπορεί να είναι οι εξής:
Αίσθημα κενού
Το οποίο προκύπτει από τη μη διαχείριση και την απώθηση των οδυνηρών συναισθημάτων. Αυτό το συναντάμε συχνά σε παιδιά που νιώθουν ότι τα δύσκολα συναισθήματά τους δεν επιτρέπεται να εκφραστούν μέσα στο σπίτι. Για πολλούς ανθρώπους το αίσθημα της έλλειψης είναι πιο επώδυνο από τον ψυχικό ή σωματικό πόνο. Μοιάζει σαν κάτι να λείπει από μέσα τους και αυτομάτως αισθάνονται μια έντονη ανάγκη να γεμίσουν αυτό το κενό. Μπορεί εύκολα να στραφούν στο φαγητό, αφού υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε αυτό, ενώ την ίδια στιγμή η κατανάλωση τροφής τούς γεμίζει με συναισθήματα ικανοποίησης. Αν έχεις διαπιστώσει ότι τρως όταν αισθάνεσαι ψυχικά άδεια, θα πρέπει να ξέρει ότι πρόκειται για μια παρόρμηση που συμβαίνει χωρίς την επίγνωσή σου γι’ αυτό και είναι δύσκολο να την ελέγξεις. Αν όμως κάνεις αυτή τη σύνδεση, έχεις κάνει το πρώτο βήμα οριοθέτησης.
Τι να θυμάσαι
Ότι αυτός είναι ένας φαύλος κύκλος, που ξεκινά με την άμεση επιθυμία για κατανάλωση τροφής, τη στιγμιαία ικανοποίησή της, τη μείωση εντόνων συναισθημάτων με το αίσθημα του κενού και της έλλειψης να επανέρχεται δριμύτερο. Και φυσικά αυτός ο φαύλος κύκλος μπορεί να οδηγήσει σε διατροφική διαταραχή. Μια διατροφική διαταραχή μπορεί μάλιστα να εγκατασταθεί ακόμα και από την παιδική ηλικία.
Αυτοπειθαρχία
Όταν έχεις βιώσει συναισθηματική εγκατάλειψη, κυριαρχούν ταυτόχρονα δύο σκέψεις: η πρώτη, ότι δεν σου αξίζει να φροντίσεις επαρκώς τον εαυτό σου γιατί δεν σε έχουν φροντίσει αρκετά και η δεύτερη, ότι αυτό συνέβη γιατί δεν ήσουν αρκετή καλή και φταις εσύ για αυτό. Οι παραπάνω σκέψεις, φυσικά, δεν σου επιτρέπουν να καλύψεις τις βασικές σου ανάγκες, όπως μια ισορροπημένη διατροφή, ένας καλός ύπνος ή η επαρκής φυσική δραστηριότητα. Έτσι, λοιπόν, ενώ γνωρίζεις τι χρειάζεται να κάνεις, αναπόφευκτα αυτή η μετωπική σύγκρουση με τον εαυτό σου σε οδηγεί ακριβώς στο αντίθετο, δηλαδή στο να παρηγορείς ή να τιμωρείς τον εαυτό σου τρώγοντας junk food μπροστά στην τηλεόραση ή στον υπολογιστή βλέποντας την αγαπημένη σου σειρά αγκαλιά με την κουβέρτα σου στη γωνιά του καναπέ.
Τι βοηθάει να ξέρεις
Ότι δεν είναι δική σου ευθύνη που παραμελήθηκες συναισθηματικά όταν ήσουν παιδί. Κι αν κάποτε αγνοήθηκαν τα συναισθήματά σου από τους άλλους, νομίζω ότι ήρθε η ώρα να τους δώσεις τη δέουσα σημασία, σταματώντας εσύ η ίδια αυτό τον φαύλο κύκλο της εγκατάλειψης απέναντι στον εαυτό σου. Η τροφή δεν μπορεί να σε φροντίσει ούτε να κλείσει τις πληγές σου. Λειτουργεί απλά σαν χαντζαπλάστ, αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Αν θες να σταματήσεις αυτή την αιώνια πάλη με τον ίδιο σου τον εαυτό και να του προσφέρεις ένα ουσιαστικό «δώρο» συναισθηματικής ανακούφισης, τότε πιθανόν χρειάζεσαι τη βοήθεια και καθοδήγηση κάποιου ειδικού για να τα καταφέρεις να ανασυγκροτηθείς.
Παρηγοριά
Αν οι γονείς σου δεν γνώριζαν τα πραγματικά σου συναισθήματα, τότε πιθανόν να μην κατάφεραν ποτέ να σε ανακουφίσουν όποτε το είχες ανάγκη. Αυτό πιθανά να είχε ως αποτέλεσμα στο να μην αναπτύξεις μια σημαντική δεξιότητα: δεν έμαθες πώς να παρηγορείς και να ανακουφίζεις τον εαυτό σου. Λόγω αυτής της έλλειψης πιθανόν δεν γνωρίζεις πώς να διαχειριστείς δυσάρεστα ή οδυνηρά συναισθήματα, όταν κάνουν την εμφάνισή τους, με αποτέλεσμα να καταφεύγεις σε μια γνωστή και οικεία ζώνη ανακούφισης: το φαγητό. Έχοντας πλήρη άγνοια για το πώς να διαχειριστείς αυτά τα συναισθήματα, αρπάζεις ό,τι βρεις μπροστά σου, αποσπώντας για λίγο το μυαλό σου από το θυμό, το άγχος ή τη λύπη.
Τι να θυμάσαι
Αν τρως κάθε φορά που είσαι λυπημένη, θυμωμένη, αγχωμένη, μπορεί να νιώσεις καλύτερα για λίγα λεπτά όσο τρως, όμως στην πραγματικότητα έχεις χάσει τον έλεγχο και λίγο αργότερα τα συναισθήματα αυτά θα συνεχίσουν να υπάρχουν και να είναι αρρύθμιστα.
Έλλειψη αυτογνωσίας
Αν μεγάλωσες έχοντας εκλάβει το μήνυμα« Μη δίνεις σημασία στο τι νιώθεις», είναι πολύ πιθανόν αυτό να σε έχει οδηγήσει σε ελλιπή αυτογνωσία και αυτεπίγνωση στην ενήλικη ζωή σου. Έχεις σκεφτεί πόσο συχνά αδυνατείς να διαχωρίσεις το αίσθημα της πραγματική πείνας από οποιαδήποτε συναίσθημα και πόσες φόρες έχεις ξεχάσεις τι ακριβώς και πόσο έχεις καταναλώσει πραγματικά ξεπερνώντας το σημείου κορεσμού;
Μόνο αν μάθεις να αναγνωρίζεις όλα τα παραπάνω, είναι εφικτό η τροφή να αποκτήσει την πραγματική θέση που της αρμόζει στη ζωή σου και να σταματήσει να παίζει το ρόλο της παρηγορήτρας ή του τιμωρού.
Τι βοηθάει να ξέρεις
Το να μην έχεις ένα διατροφικό πλάνο των 5 βασικών γευμάτων της ημέρας ενισχύει τις λιγούρες και σε καθιστά πιο ευάλωτη στη συναισθηματική υπερφαγία.
Αν διαβάζοντας τα παραπάνω σκέφτεσαι ότι μπορεί κι είσαι εσύ να ανήκες σε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις, θα πρέπει να σου πούμε ότι σε πρώτη φάση η αναγνώριση και ο διαχωρισμός της βιολογικής από τη συναισθηματική πείνα είναι το πρώτο βήμα για να θέσεις τη σχέση σου με το φαγητό σε σωστές βάσεις. Μπορείς να σταματήσεις να αισθάνεσαι ένοχη ή ανεπαρκής, καθώς δεν έχεις κάνει κάτι κακό. Το μόνο κακό που κάνεις είναι να αγνοείς ή παραμελείς τον εαυτό σου, επειδή κάποιοι έκαναν αυτό μαζί σου παλιότερα ή συνεχίζουν και μέχρι τώρα. Είναι σημαντικό να καταλάβεις ότι η προσωρινή ικανοποίηση ή ανακούφιση μέσω του φαγητού σε εγκλωβίζει σ’ ένα φαύλο κύκλο. Αντί αυτού, μπορείς να υιοθετήσεις νέους, πιο ουσιώδεις και υγιείς τρόπους ανακούφισης, που θα σε βοηθήσουν να βελτιώσεις τη σχέση σου με το φαγητό και να τρως όπως πραγματικά σου αξίζει.
Πως να βάλεις όρια στην συναισθηματική υπερφαγία
Βήμα 1ο
Αναγνώρισε τα συναισθήματά σου
Δώσ’ τους τη δέουσα σημασία αντί να τα αγνοείς. Καλωσορίζοντας και ακούγοντας τα συναισθήματά σου μαθαίνεις σταδιακά να τα διαχειρίζεσαι. Έτσι γεμίζεις το κενό που νιώθεις μέσα σου πολύ πιο αποτελεσματικά από ότι καταναλώνοντας φαγητό.
Βήμα 2ο
Δημιούργησε μια νέα ζώνη ανακούφισης
Φτιάξε μία λίστα που θα περιλαμβάνει δραστηριότητες που σε ανακουφίζουν και σε χαλαρώνουν, όπως ένα ζεστό χαλαρωτικό μπάνιο, μια βόλτα με το κατοικίδιό σου, ένα ζεστό τσάι, ένα τηλεφώνημα στην αγαπημένη σου φίλη. Όταν νιώθεις ταραγμένη ή όταν έρχεσαι αντιμέτωπη με κάποιο συναίσθημα που σε δυσκολεύει, κατάφυγε σ’ αυτές τις εναλλακτικές που θα σε βοηθήσουν να διαχειριστείς πιο άνετα τα συναισθήματά σου αντί να καταφεύγεις στη γνωστή παρηγοριά του φαγητού.
Βήμα 3ο
Ζήτα βοήθεια
Όταν τα συναισθήματα μπλέκουν με το φαγητό δεν είναι εύκολο να χειριστείς ταυτόχρονα και τα δύο. Η καθοδήγηση από έναν ειδικό ψυχικής υγείας εξειδικευμένο στο θέμα των διατροφικών διαταραχών σε συνεργασία με ένα διαιτολόγο-διατροφολόγο μπορεί να ενισχύσει την αυτεπίγνωσή σου και να σε βοηθήσει να σπάσει τον φαύλο αυτό κύκλο.
Διάβασε ακόμα τη συνέντευξη της συγγραφέως Κίκκας Ουζουνίδου που έγραψε βιβλίο με την προσωπική της ιστορία για τη βουλιμία.
